Rouw bij jonge kinderen
Op het moment dat een gezin met een verlies te maken krijgt staat de wereld op zijn kop. Als u kinderen heeft zal u naast uw eigen verdriet, ook rekening moeten houden met het verdriet van uw kinderen. Rouw bij een kind is heel ingrijpend. Een kind heeft meestal nog geen ervaring met het overlijden van een naaste. Ze weten uit onervarenheid niet dat het op den duur weer beter zal gaan. Ze krijgen voor het eerst te maken met het missen van een belangrijk persoon in hun leven.
Ook verandert de sfeer in het gezin. Dit is afhankelijk van de persoon die overleden is en de band die het gezin er mee had.
Het verliezen van een ouder zal grootste impact hebben op een kind. Soms heeft een kind al een grote verandering meegemaakt doordat de ouder een ziekbed heeft gehad. Hoe een kind hiermee omgaat zal per kind verschillen. De meeste kinderen beschikken over voldoende veerkracht om met hulp van hun omgeving het verlies een plekje te geven in hun leven.
Hoe ziet rouw er bij jonge kinderen uit en wat kunt u als omgeving doen om het kind te steunen?
Cijfers
Jaarlijks worden veel kinderen geconfronteerd met het verlies van een dierbare. Vaak is het een grootouder of iemand uit de omgeving van het kind, maar het kan ook iemand uit het gezin zelf zijn. Ieder jaar verliezen ongeveer 7000 kinderen één van hun ouders, een broer of een zus. Als iemand binnen een gezin overlijdt, heeft dit veel impact op het leven van een kind. Niet alleen is er een verlies te verwerken, maar er moet ook gewend worden aan een nieuwe gezinssituatie/samenstelling. Dit brengt vaak veel veranderingen met zich mee.
Omgaan met verlies
Jonge kinderen gaan op een andere manier met het verlies van een dierbare om dan dat volwassenen dit doen. Kinderen kunnen wisselende emoties tonen. Deze emoties kunnen heel tegenstrijdig zijn. Het kind krijgt te maken met vragen van kinderen op school, voelt een vervelende sfeer in zijn omgeving en kan gevoelens daarover misschien lastig uiten.
Woede-uitbarstingen zijn een manier om te ontladen. Ook kan angst ontstaan als een dierbare plotseling overlijdt. Soms voelen kinderen zich schuldig omdat ze iets lelijks tegen de dierbare hebben gezegd en bang zijn dat dit de dood heeft veroorzaakt. Sommige kinderen zullen heel lief en rustig zijn om andere mensen te ontzien. Ieder kind verwerkt het op zijn eigen manier.
Jonge kinderen kunnen hun verdriet op verschillende manieren uiten:
- Huilen
- Lichamelijke klachten
- Agressief gedrag
- Boosheid
- Slaapproblemen
- Eetproblemen
- Concentratieproblemen
- Onrust
- Ontkenning
- Vragen stellen
- Opzoeken van fysiek contact
Sommige kinderen lijken hun gevoelens weg te stoppen. Dit doen ze om hun omgeving, vaak vooral hun ouder(s), niet te belasten. Pas wanneer de ouder de draad weer lijkt op de pakken en er een nieuwe dagroutine ontstaat, laat het kind gevoelens van rouw zien. Soms is dit niet altijd duidelijk en laat het kind andere uitingen zien (bijvoorbeeld ongewenst gedrag).
Ook zien we dat jonge kinderen soms minder huilen op de momenten dat wij volwassenen dat zouden verwachten (op momenten dat we herinnerd worden aan de overledene bijvoorbeeld), maar wel erg verdrietig kunnen zijn om wat in onze ogen onbenulligheden zijn. Het is goed om hier als ouder alert op te zijn.
Baby’s en rouw
Baby’s kunnen nog niets van de dood begrijpen, hier zijn ze nog te jong voor. Dat betekent niet dat een verlies geen invloed heeft op een baby. Baby’s reageren op de emoties van de mensen om zich heen. Baby’s kunnen aanvoelen dat ouders het moeilijk hebben en reageren hier op.
Peuters
Peuters beginnen al iets meer te begrijpen van de dood. Ze kennen het begrip van afscheid nemen. Vanaf deze leeftijd gaan kinderen de persoon die weggaat missen. Ze begrijpen echter vaak niet dat het iets is wat onomkeerbaar is. Degene die overleden is komt niet meer terug. Ze begrijpen dat iemand er even niet kan zijn, maar verwachten dat diegene terugkomt. Peuters kunnen hun ouders gaan zoeken.
Op deze leeftijd snappen kinderen misschien nog niet alles, maar is begeleiding wel belangrijk. U kunt peuters betrekken bij onderdelen van het afscheid. Het is een onjuiste gedachte dat je kinderen beschermt door ze niet te betrekken bij een begrafenis of crematie. Betrek ze er juist bij en laat ze op hun manier een ceremonie houden voor de overledene. Bijvoorbeeld door iets moois te schrijven of te tekenen of bloemen uit te zoeken die het kind naar de kist mag brengen.
Daarnaast verwerken peuters het verlies ook in hun spel. Ze spelen met de pop die in hun spel dood gaat of spelen een begrafenis na met de Duplo. Op deze manier kunnen kinderen het verlies een plek geven.
Kleuters
Voor kleuters is het ook nog moeilijk te bevatten dat de dood iets blijvends is, al gaan ze het wel langzaamaan begrijpen. Kleuters stellen veel vragen. Ook bij het verliezen van een dierbare zullen zij dit doen. Ze willen weten wat er gebeurt als iemand dood is en ze vragen bijvoorbeeld wat er met de kist gebeurt als die onder de grond is. Soms kunnen deze vragen voor volwassenen confronterend en moeilijk te beantwoorden zijn.
Het beste is om deze vragen zo eerlijk mogelijk te beantwoorden. Leg uw kleuter uit dat doodgaan niet hetzelfde is als slapen. Dit wordt vaak tegen kleine kinderen gezegd. Dit kan echter angst voor het slapen veroorzaken. Door zo eerlijk mogelijk te zijn geeft u uw kleuter duidelijkheid, anders kan het zo zijn dat ze zelf gaan verzinnen hoe iets zit of hoe iets gaat. Dit kan soms erger zijn dan de realiteit.
Bijvoorbeeld: Een kind wat niet uitgelegd krijgt waarom haar zusje er opeens niet meer is, kan zelf bedenken dat haar ouders haar zusje hebben ‘weggedaan’. Dit kan een hele angstige gedachte zijn.
Tips:
- Toon uw eigen emoties: Sommige ouders willen hun kinderen zo min mogelijk belasten met hun eigen verdriet. Vaak wordt dit uit liefde voor het kind gedaan om ze op deze manier te beschermen. Echter de kans bestaat dat het kind het gevoel krijgt dat hij zijn eigen verdriet ook beter niet kan uiten. Het is voor kinderen niet erg om te zien dat volwassenen om hen heen verdrietig zijn. Dit geeft ze namelijk de ruimte om ook hun eigen verdriet te tonen. Door het tonen van uw eigen verdriet geeft u aan dat het oké is om verdrietig te zijn.
- Laat zien dat het leven doorgaat: Naast het zien van uw verdriet is het voor kinderen ook goed om te zien dat u weer doorgaat en dat u het verdriet aankan. Het is belangrijk om zo snel als mogelijk de draad weer op te pakken en weer de vaste routine aan te houden. Op deze manier hoeven kinderen naast het verlies van een dierbare ook niet nog eens te wennen aan een (compleet) nieuwe thuissituatie. Sommige dingen zullen veranderen, het is daarom goed om alle dingen die hetzelfde kunnen blijven, hetzelfde te houden.
- Accepteer het als uw kind niet wil praten: Sommige kinderen willen liever niet over het verdriet praten. Voor veel ouders is dit moeilijk te accepteren. Vertel uw kind dat het over zijn verdriet mag praten, maar forceer dit niet.
- Laat uw kind op verschillende manieren met de rouwverwerking omgaan: Dit kunt u doen door zelf te praten over de overledene, herinneringen op te halen of een boekje te lezen over verlies. Voor jonge kinderen zijn hier verschillende boeken over geschreven. Daarnaast kunt u ook op een creatieve manier uiting aan het verlies geven. Bijvoorbeeld door samen met uw kind een ‘herinneringendoos’ te maken of uw kind een teken/ knutselwerk te laten maken wat aan de overledene doet herinneren. Het is voor kinderen fijn om te ervaren dat de overledene ‘erbij blijft horen’.
- Laat uw jonge kind naast praten vooral ook tekeningen maken voor de overledene, voor u of voor zichzelf. Tekenen is voor kleine kinderen een goede manier om emoties te uiten. Deze tekeningen kunnen ook in de kist van de overledene gelegd worden.
Boeken over rouw
Voor jonge kinderen zijn er verschillende boekjes die kunnen helpen bij de verwerking van een verlies:
- Benjamin van Elfi Nijssen
- Lieve oma Pluis van Dick Bruna
- Grote boom is ziek van Nathalie Slosse en Ricco Del Moral
- Een boom vol herinneringen van Britta Teckentrup
- Derk Das blijft altijd bij ons van Susan Varley en L.M. Niskos
Voor oudere kinderen vanaf 6 jaar wordt “Het Doorleefboek” ontwikkeld door Ellen Dreezens. Dit is een hulpboek voor kinderen tussen 6 en 10 die te maken hebben met rouw. Uniek aan dit boek is dat het geschreven is voor de kinderen én hun ouder(s) of hulp-volwassene. Samen ga je stap voor stap aan de slag met thema’s en oefeningen die over rouw gaan.
Wij vinden omgaan met verlies een belangrijk onderwerp en vinden het belangrijk dat er voor kinderen en ouders hulpmiddelen komen die hen helpen in dit proces.Wilt u ook dat dit boek er komt? Breng dan uw stem uit via deze link.
Jonger helpt!
Kinderen en volwassenen rouwen allemaal op een eigen manier. Er wordt gezegd dat rouwen ongeveer 6 maanden duurt. Het is echter discutabel of er een tijd gekoppeld kan worden aan rouw. Toch is het goed om na te gaan of op een gegeven moment hulp ingeschakeld moet worden. Dit kan preventief werken en zorgt ervoor dat een kind zijn of haar verhaal kwijt kan aan een persoon die emotioneel niet bij de situatie betrokken is.
Volgens de hulpverleners Mariken Spuij en Paul Boelen (2009, 2008) van de Universiteit Utrecht voorspelt de aanwezigheid van de volgende symptomen zes maanden na het verlies problemen op lange termijn:
- Vermijdingsgedrag: het wegstoppen van de pijnlijke gevoelens die bij het verlies horen en vermijden van situaties die doen herinneren aan het verlies.
- Negatief gedrag: heel negatief tegen allerlei dingen aankijken, zich somber voelen en zich terugtrekken. Het wordt dan steeds moeilijker om verder te gaan met het leven en weer vertrouwen te krijgen in zichzelf, anderen en de toekomst.
- Zorgzaam gedrag: sommige kinderen zijn teveel bezig zijn met anderen in het gezin door bijvoorbeeld de overgebleven ouder te ontlasten door de eigen gevoelens voor zichzelf te houden. Andere kinderen proberen problemen van anderen op te lossen, zoals ruzies tussen gezinsleden. Dit ontneemt hen de kans om te leren omgaan met hun eigen verdriet.
Heeft u zelf of in uw omgeving te maken met een verlies? En komt u er niet uit? Neem contact met ons op voor meer informatie.
[hr]
Bronnen:
- http://www.opvoedadvies.nl/rouwkind.htm
- http://www.ouders.nl/artikelen/rouw-en-verliesverwerking-door-kinderen-en-jongeren
- http://www.livelovelose.nl/
- Workshop Rouwhulp, Mariken Spuij